Skoro sytuacja wymusza powrót do niekończącej się dyskusji o powstaniu desperackim, wymuszonym, Styczniowym spróbujmy robić to z jasno określonym politycznym celem. Historyczne okoliczności pozwalają podjąć próbę zmiany rozumienia Rzeczypospolitej jako tworu etnicznego, narodowego, polskiego, na zaskakująco nowoczesny projekt dążący do zrównania praw różnych etnosów w ramach zakreślonych wynegocjowanym przez Obywateli (równych nacji, wyznań i języków) porozumieniem – Konstytucją.
Gdyby udało się nie zaczynać jak w szkole zawsze od Konstytucji 3 Maja…
„Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) spisaną konstytucją (https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_maja).
Powinniśmy przypominać o Konstytucji Benderskiej, nazywanej też konstytucją Filipa Orlika
(Конституція Пилипа Орлика, Пакти і Конституція прав і вольностей Війська Запорозького).
Zaraz po bitwie pod Połtawą, w 1710 r. spisano ją w tureckiej warowni w Tehini (Benderach) nad Dniestrem, także po łacinie (Pacta et constitutiones legum libertatumque exercitus zaporoviensis). Ustalała zakres władzy między nowym Hetmanem, Radą Generalną, Starszyzną Generalną i Sądem Generalnym. A przede wszystkim określała poprzez prawo zakres wolności, rzeczy nie praktykowanej w imperium carów. Korona pod panowaniem Augusta II, związana unią personalną z absolutystycznie rządzoną Saksonią Wettynów określała wtedy swój interes jako zgodny z Rosją Piotra I, a nie walczącymi po stronie Szwedów Kozakami.
Czy polityczny (niebezpieczny) ideał res publicae wolnych ludzi nie znalazł swojej kontynuacji w tej wciąż marginalizowanej, a pierwszej w świecie konstytucji spisanej w niezrozumiałym języku, w zapomnianym zameczku nad dziką rzeką, pośrodku właśnie znikającej swobody między europejskim absolutyzmem a bezkresem imperiów już azjatyckich?
Nawet Amerykanie mieliby trochę starszy, historyczny powód uzasadniający własne zaangażowanie w utopię prawa jednego dla wszystkich.
Ilustracja: Konstytucja Filipa Orlika;
Mural Banksy’ego, uchwała Westminster City Council z 2008, przeznaczony do usunięcia;
Kartka pocztowa wydana w 1916 r. w Krakowie z herbem używanym przez władze Powstania Styczniowego zestawiony z herbów Korony, Litwy i Ziem Ruskich.