W Atlasie Sztuki prezentujemy wybór fotografii, które powstały w okresie ponad trzydziestoletniej aktywności Rogera Ballena w Republice Południowej Afryki. Roger Ballen urodził się w 1950 roku w Nowym Jorku, w 1972 roku ukończył psychologię na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i geologię w Colorado School of Mines w Golden, gdzie kilka lat później uzyskał stopień doktora w zakresie nauk o Ziemi, aby w 1982 roku wyjechać do RPA do pracy jako geolog. Praca geologa umożliwiła mu dotarcie do rzadko odwiedzanych zakątków kraju, zaś dokumentowanie kolejnych odkrywanych miejsc pozwoliło mu rozwinąć pasję fotografowania. Pasję, na rozwój której bez wątpie-nia wpływ miała matka artysty będąca fotoedytorem i wydawcą w legendarnej agencji Magnum Photos w Nowym Jorku. Zanim Ballen wyjechał do RPA fotografował w latach 70. w USA demon-strantów przeciw wojnie w Wietnamie oraz wszystko to, co uznał za ciekawe w trakcie licznych podróży po świecie w okresie studiów.
Prace ze swoich pierwszych eksploracji prowincji RPA Ballen opublikował w 1986 roku w albumie zatytułowanym Dorps. Kolejne lata aktywności fotograficznej, w trakcie których artysta odszedł od zdjęć reportażowych pozostających pod silnym wpływem estetyki Magnum Photos, rozwijając swoje unikalne wizje artystyczne, zaowocowały kolejnymi albumami, wśród których należy wspomnieć Platteland (1994), Outland (2001), Shadow Chamber (2005), Boarding House (2009) i Asylum of the Birds (2014). Asylum of the Birds jest najnowszym projektem artysty, który do tej pory wydał 12 albumów.
Na wystawie w Atlasie Sztuki pokazujemy bogaty wybór prac ze wspomnianych wyżej sześciu albumów artysty. Wybór prac odzwierciedla stwierdzenie prof. Roberta J.C. Younga, że "fotografie Ballena przez lata stawały się stopniowo coraz bardziej nierzeczywiste i malarskie, odchodząc od dokumentacji życia w odległym rolniczym RPA, aż stały się jakby wyjęte z koszmarnych snów freudowskiego Ratmana". Prezentujemy także najnowsze wideo artysty zatytułowane Asylum of the Birds. Artysta w ostatnim czasie zafascynowany jest ptakami i na pytanie, jakiej muzyki ostatnio słucha, odpowiada, że dźwięków wydawanych przez ptaki.
Kuratorką wystawy w Atlasie Sztuki jest Peggy Sue Amison. Wystawa Rogera Ballena w Atlasie Sztuki to drugi projekt zrealizowany w naszej przestrzeni wystawienniczej przez Peggy Sue Amison, obecnie szefową projektu East Wings w Dubaju, która przez ostatnie lata była dyrektorem artystycznym Sirius Arts Centre w irlandzkim Cork. Peggy Sue Amison w ubiegłym roku prezentowała twórczość Ballena w trakcie Belfast Photo Festival.
W katalogu publikujemy dwa teksty na temat twórczości Rogera Ballena. Autorem pierwszego jest znawca fotografii dr Adam Mazur, drugi napisał Brytyjczyk Robert J.C. Young – profesor New York University. Całość uzupełnia rozmowa Peggy Sue Amison z Rogerem Ballenem. Gorąco zachęcam do lektury wszystkich tekstów.
Serdecznie zapraszam do odwiedzenia Atlasa Sztuki i spotkania z twórczością ważnej postaci światowej fotografii.
Jacek Michalak
Roger Ballen urodził się w 1950 roku w Nowym Jorku, ale od wczesnych lat 80. mieszka w Johannesburgu, w RPA. Ukończył psychologię na Uniwersytecie Kalifornijskim i geologię w Colorado School of Mines, gdzie uzyskał także stopień doktora. Początkowo pracował w RPA jako geolog, ale zwyciężył jego entuzjazm dla fotografii i w rezultacie od ponad trzydziestu lat zajmuje się tam robieniem zdjęć.
Jego pierwsze fotograficzne próby podczas studiów nastawione były na sprawy polityczne i społeczne, cechowały się reporterskim ujęciem. Ten rodzaj spojrzenia miał swoją kontynuację w jego wczesnych zdjęciach zrobionych w RPA, jak te zawarte w albumie Platteland: Images from Rural South Africa (1994). Ballen z empatycznym i dziennikarskim nastawieniem portretował w nich białych ludzi ze społecznego marginesu, mieszkających w odległych, rolniczych miastach. Te silnie oddziaływujące prace przełamały wiele tabu i spotkały się z odbiorem pełnym niepewności. W 2013 roku Ballen skomentował to tak: "Po publikacji albumu byłem narażony na wiele oskarżeń. Byłem uważany za whistleblowera, za Edwarda Snowdena tamtego czasu".
O swoich inspiracjach, między innymi Elliottem Erwittem, mó-wił: "to on zasiał ziarno humoru, które pojawia się w moich zdjęciach". Kontynuując, opowiadał o swojej przyjaźni z André Kertészem: "On był w pierwszej kolejności artystą, a w drugiej fotografem. Dzięki niemu i jego twórczości zdałem sobie sprawę, że fotografia może być czymś więcej niż dokumentowaniem rzeczywistości. Niektóre z najsłynniejszych zdjęć Kertésza zostały zrobione z okien jego apartamentu przy Placu Waszyngtona w Nowym Jorku. Pamiętam, jak robiłem zdjęcia z jego balkonu, aby mu dorównać".
W późniejszych latach Ballen stał się częścią społeczności, która zamieszkiwała trzypiętrowy magazyn w Johannesburgu – biednych robotników, znachorów, kryminalistów, odosobnionych jednostek ze społecznego marginesu i zwierząt. Podczas częstych, nawet co-dziennych wizyt Ballenowi udało się z nimi porozumieć i dzięki temu mógł fotografować i dokumentować ich prymitywne warunki życia.
Te pełne mocy zdjęcia zostały opublikowane w kolejnych albumach: Shadow Chamber (2005) oraz Boarding House (2009). Najnowszy cykl Asylum of the Birds jest kontynuacją i stopniowym rozwinięciem jego wcześniejszej pracy.
Czarno-białe zdjęcia Ballena są często uważane za psychologiczne, penetrujące świadomość widza. Zatarcie granic między sztuką i dokumentem oraz czarny humor wpływają drażniąco na poczucie rzeczywistości. Jedną ze stałych, przewijających się w jego zdjęciach cech jest zauważalne zainteresowanie liniami granic: balustrad, przewodów, ścian i narożników.
W 2012 roku Ballen współpracował z zespołem Die Antwoord z RPA przy wideo muzycznym I Fink U Freeky. Ballen znał zespół od wielu lat. Po raz pierwszy pracowali razem w 2010 roku, kiedy rysunki Ballena zostały włączone do wideo zespołu. Wideo I Fink U Freeky zostało obejrzane miliony razy online i znacząco wpłynęło na rozpoznawalność Die Antwoord.
Ballen miał dotąd ponad pięćdziesiąt wystaw na świecie, a jego twórczość jest w zbiorach wielu muzeów, między innymi Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, Centrum Pompidou w Paryżu i Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Znacząca retrospektywa prac Ballena była prezentowana w 2013 roku w Narodowym Muzeum Sztuki Afrykańskiej w Instytucie Smithsona, zdobywając uznanie krytyków.
